ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 16، شماره 9، آذر 1402 ، شماره پی در پی 91

بررسی و تحلیل مؤلفه های امنیت اجتماعی در حکومت کیخسرو در شاهنامۀ فردوسی با رویکرد به مبانی مکتب کپنهاگ

صفحه (121 - 137)
محمد رضازاده زوارم ، بتول فخر اسلام (نویسنده مسئول)، رضا اشرف‌زاده
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1401
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1401

چکیده

زمینه و هدف: امنیت بعنوان یکی از مفاهیم کلیدی در آرای صاحب نظران مکتب کپنهاگ، در دهه های اخیر مورد بازبینی قرار گرفته و توسع معنایی پیدا کرده که ترکیب «امنیت اجتماعی» از آن جمله است. در این زمینه آنچه مورد تأکید قرار میگیرد، اصل هویت و شیوه های پاسداری از آن است. در فرهنگ ادبی ایرانیان، شاهنامه فردوسی بعنوان اصلیترین کتاب حماسی ایرانیان شناخته میشود که در بخشهای گوناگون آن از مقوله هویت بعنوان زیرمجموعه امنیت اجتماعی سخن به میان آمده و راهکارهای صریح و غیرمستقیم متنوعی برای حفظ و تقویت مؤلفه های هویت ساز ارائه شده است. از جمله در دوران زمامداری کیخسرو که یکی از دغدغه های مردم، توانایی یا عدم توانایی شاهان در تأمین امنیت و هویت سازی بوده است. مسئله و هدف تحقیق حاضر، بررسی اقدامات این شاه در راستای برقراری مؤلفه های امنیت اجتماعی در مرزهای کشور با تأکید بر مقوله هویت است.

روش مطالعه: مقالۀ حاضر با استناد به منابع کتابخانه ای و روش توصیفی-تحلیلی تدوین شده است.

یافته ها: اصلیترین مؤلفه های امنیت اجتماعی در این دوره از پادشاهی عبارت است از: تلاش برای دفع تهدیدهای نظامی و غیرنظامی؛ تأمین هویت گروهی و امنیت اجتماعی؛ برقراری امنیت اجتماعی با ایجاد تمایز میان «ما» و «آنها»؛ پاسداشت پیوندهای مشترک میان اعضای جامعه؛ برقراری امنیت مالی، جانی و سیاسی برای شهروندان.

نتیجه گیری: کیخسرو از شاهان هویت ساز و امنیت آفرین در تاریخ ایران کهن است. او با اراده ای کم نظیر، شرایط نامطلوب سیاسی و بحرانهای اقتصادی، اجتماعی، نظامی و فرهنگی را، که برآیند کشورداری کیکاووس بوده است، به شکل مطلوب و خوشایند تغییر داد.

کلمات کلیدی
فردوسی , شاهنامه , کیخسرو , امنیت اجتماعی , هویت , مکتب کپنهاگ.

• ابراهیمی، نبی الله. (1386). «تأملی بر مبانی و فرهنگ مکتب کپنهاگ». مجلۀ سیاست خارجی، شمارۀ 82، صص 458-439.
• اسلامی ندوشن، محمدعلی. (1370). نامۀ نامور؛ گزیدۀ شاهنامۀ فردوسی. تهران: سخن، ص26.
• افتخاری، اصغر و نصری، قدیر. (1384). روش و نظریه در امنیت پژوهی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، ص238.
• افراخته، عبدالحمید. (1400). ظرفیت سنجی شاهنامۀ فردوسی برای یک نظریۀ امنیت. رسالۀ دکتری، دانشگاه باقرالعلوم. صص 275-1.
• امامی، مجید. (1399). نقش رسانۀ ملی در ایجاد و تقویت احساس امنیت اجتماعی. قم: دین و رسانه، ص49.
• بوزان، باری. (1378). مردم، دولتها و هراس. ترجمۀ گروهی از پژوهشگران پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی. تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی، صص 117-79.
• خسروی، اشرف و موسوی، کاظم. (1387). «خردورزی و دینداری؛ اساس هویت ایرانی در شاهنامه». مجلۀ کاوشنامه، (16) 9، صص 127-99.
• خطیبی، ابوالفضل. (1385). «هویت ایرانی در شاهنامه». مجلۀ نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 32، صص 76-69.
• دانش پژوهان، منوچهر. (1395). «رابطۀ فرهنگ سیاسی و امنیت در شاهنامه». مجلۀ امنیت پژوهی، شمارۀ 54، صص 215-187.
• رستگار فسایی، منصور. (1380). «فردوسی و هویت شناسی ایرانی در شاهنامه». فصلنامۀ نامۀ انجمن، شمارۀ 3، صص 30-4.
• سجادی، محمود. (1386). «شاهنامۀ فردوسی؛ پرچم هویت ملی ایرانیان و آمیزۀ درخشان شعر و داستان». مجلۀ رودکی، شمارۀ 15، صص 206-196.
• طباطبایی، محمد و فتحی، محمدجواد. (1393). «تحول مفهوم امنیت در ناتو پس از جنگ سرد بر اساس مکتب کپنهاگ». مجلۀ مطالعات راهبردی جهانی شدن، (14) 5، صص 42-7.
• عبدالله خانی، علی. (1383). نظریه های امنیت. تهران: مؤسسۀ فرهنگی مطالعات و تحقیقات بین المللی ابرار معاصر، ص136.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1371). شاهنامه. ج3. به کوشش جلال خالقی مطلق. زیر نظر احسان یارشاطر. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
• فردوسی، ابوالقاسم. (1373). شاهنامه. ج4. به کوشش جلال خالقی مطلق. زیر نظر احسان یارشاطر. کالیفرنیا: بنیاد میراث ایران.
• فشارکی، حسن. (1395). شاهنامه از دو منظر. تهران: نگاه، ص 84.
• کاظمی، اختر. (1394). انسانهای آرمانی از دیدگاه شاهنامه. تهران: منشور سمیر، ص152.
• کانت، ایمانوئل. (1380). عصر اطلاعات: اقتصاد، جامعه و فرهنگ. ترجمۀ حسن چاوشیان. تهران: طرح نو، ص117.
• کرمزاده دیزجی، محمدصادق. (1394). امنیت در شاهنامه. تهران: فقه الصادق، صص248-1.
• نویدنیا، منیژه. (1384). «تأملی نظری در امنیت اجتماعی؛ با تأکید بر گونه های امنیت». فصلنامۀ مطالعات راهبردی، (31) 9، صص 73-53.
• وحیدا، فریدون. (1380). «نقش فردوسی در حفظ هویت ایرانی». مجلۀ فرهنگ اصفهان، سال 7، شمارۀ 1-20، صص 34-30.
• Buzan, Bary. (1996). Ole Waver and Dewild. Security: A New Framework for Analysis. Boulder: Lynne Rienner Publishers, p. 405.
• Buzan, Bary & weaver, O & Wilde, J. (1998). Security; A New
• Framework Foranalysis. London: Lynne Rienner, pp 1-17.
• Kymlica, Will. (2002). Multicultural citizenship: An Interdiction. Oxford: Oxford University Press, p.32.
• Waver, O. (2009). Waltz's Theory of Theory. Journals Permissions, 23 (2), pp 201–222.